1918 Axel Gereformeerde kerk (tegenwoordig Gereformeerd Vrijgemaakt)
1918: Door samenvoeging van Kerk A en B, was het
kerkgebouw vergroot. Het kerkgebouw bood thans plaats aan 1300 kerkgangers.
Voor het nieuwe orgel kon door orgelbouwers worden ingeschreven. Van alle
inschrijvers was de Fa. A. Standaart te Schiedam de goedkoopste en besloten werd
hem de opdracht te gunnen.
Het plan was gemaakt door de heer P. Mobach te Breukelen en het front werd
ontworpen door de architect van de kerk, de heer Tj. Kuipers te Amsterdam.
Op 26 december 1918 werd het orgel officieel in gebruik genomen met een
orgelbespeling door de heer P. Mobach. (01)
Dispositie bij de oplevering (03)
Manuaal I: |
|
Manuaal II: |
|
Pedaal: |
|
Werktuiglijke registers:
Koppel Manuaal I-Manuaal II
Koppel Manuaal I-Manuaal II 16 voet
Koppel Manuaal II-Manuaal I
Koppel Pedaal-Manuaal I
Koppel Pedaal-Manuaal II
Koppel Pedaal-Manuaal II 4 voet
Vrije combinatie
Vijf vaste combinaties
Pedaalpiano
Registercresendo
Foto uit het bezit van Piet van Hoogdalem. Door hem gedateerd op 1918 Bron
onbekend
Bericht uit "Het Orgel" van december 1918
De Zeeuw. Christelijk-historisch nieuwsblad voor Zeeland 27 december 1918 pagina
2
Bericht uit "Het Orgel" januari 1919
Zeeuwsche kerkbode, weekblad gewijd aan de belangen der gereformeerde kerken
Zeeuwsch kerkblad 3 januari 1919 pagina 3
Zeeuwsche kerkbode, weekblad gewijd aan de belangen der gereformeerde kerken
Zeeuwsch kerkblad 3 januari 1919 pagina 3
1935: Het orgel wordt schoon gemaakt en opnieuw geïntoneerd. De
prijs voor het schoonmaken bedraagt f 195 en voor het intoneren wordt f 75
berekend.
Het werk wordt uitgevoerd volgens afspraak, echter wel met enige vertraging,
omdat blijkt dat er nieuwe membranen moeten worden geplaatst, welke niet direct
leverbaar zijn.
Op 30 december 1935 wordt de overeen komst getekend om het orgel 2 x per jaar
een onderhoudsbeurt te geven. De kosten bedragen f 45 per jaar, alles
inbegrepen. (01)
1941: Het orgel moet weer hersteld worden. De windlade is
defect en ook wordt een register gewijzigd. Inmiddels is de oorlog uitgebroken.
Als gevolg daarvan moet voor het reizen naar Zeeland toestemming worden
verkregen en dit wordt aanvankelijk belemmerd. Eind 1941 is het werk toch
uitgevoerd, de kosten bedragen f 250. (01)
1942: De organist P.C. Brakman wendt zich tot de
Commissie van Administratie. Het orgel voldoet niet goed. Het is vooral te klein
om de zangbegeleiding voldoende te kunnen steunen. Hoewel ons kerkgebouw het
grootste protestantse kerkgebouw uit de omgeving is, is het orgel toch niet het
grootste. De orgels van de Gereformeerde kerken te Zaamslag en Terneuzen en van
de Hervormde kerk te Terneuzen zijn allemaal groter dan het onze. Voorgesteld
wordt om een orgelcommissie te benoemen. Het verzoek wordt gehonoreerd en eind
1942 brengt de commissie rapport uit van haar werkzaamheden. In de eerste plaats
wordt genoemd dat veel van het pijpwerk achter de stenen muur is geplaatst,
hetgeen de klanksterkte nadelig beïnvloedt.
In het tweede punt wordt naar voren gebracht dat de registers van het tweede
klavier ongeschikt zijn en dat het pedaal te zwak is. In het derde onderdeel van
het rapport wordt gesproken over de mechaniek (tractuur) die tekenen van
slijtage begint te vertonen. Tenslotte wordt aanbevolen om te zorgen voor de
benodigde financiële middelen. (01)
1943:Als adviseur wordt Mr. A. Bouman benoemd, orgeldeskundige
te Amsterdam. In dat jaar brengt hij rapport uit van zijn onderzoek. Hij komt
tot dezelfde conclusies als de orgelcommissie.
De kosten schat hij globaal op f 5000 a f 6000. Als aanbeveling, hetgeen hij
geenszins overdreven acht, vermeldt hij dat het orgel eigenlijk uitgebreid zou
moeten worden met een derde klavier. Eind 1943 besluit de kerkenraad na brede
discussie echter om niet over te gaan tot een groot restauratieplan. Hoewel
overtuigd van de noodzakelijkheid neemt de kerkenraad dit besluit met het oog op
de tijdsomstandigheden en de
onmogelijkheid om binnen afzienbare tijd het benodigde geld bij elkaar te
krijgen. Met de adviseur gaat de correspondentie echter onverminderd door. Als
orgelbouwer die het werk zou mogen uitvoeren, is de Fa. Bern. Pels te Alkmaar
aangeschreven om offerte uit te brengen. (01)
1947: In 1947 doet Pels een prijsopgave van f 19.800. Inmiddels
heeft de Vrijmaking ook in Axel plaatsgevonden. Door de juridische strijd om het
bezit van de kerkelijke goederen worden de orgelplannen in de kast gelegd. (01)
1951:De rechter doet uitspraak en als gevolg daarvan worden de
bezittingen toegewezen aan de vrijgemaakten. De orgelplannen worden weer uit de
kast gehaald en een nieuwe offerte wordt uitgebracht. De prijs zal nu f 22.200
bedragen. Voor nieuwe membranen komt daar nog f 750 bij. Het plan voor het
aanbrengen van een derde klavier wordt om financiële redenen niet haalbaar
geacht. (01)
1952: Nieuwe offerte van de Fa. B. Pels, nu voor een plan, waarbij de
speeltafel, de tractuur en het tweede klavier grotendeels vernieuwd zullen
worden. Het nieuwe plan begint nu duidelijke vormen te krijgen. De prijs van de
offerte bedraagt f 18.540. Nadat het plan nog wat is bijgesteld, wordt op 15
oktober 1952 de overeenkomst getekend met de firma Pels. De prijs zal f 17.740
bedragen. Het werk omvat: grondige schoonmaak van het hele orgel, vervanging van
de pneumatische tractuur door een elektrische (waarvoor een nieuwe elektrische
speeltafel beneden in de kerk wordt geplaatst), verwijdering van de zwelkast,
uitbreiding van het tweede klavier en bijna gehele vernieuwing van het pijpwerk
van het tweede klavier. (01)
1953: In de zomer wordt alles uitgevoerd. Op 8 oktober 1953 kan
de adviseur, Mr. A. Bouman, de zaak afronden met een positief eindrapport.
De enige minpunten die worden genoemd, zijn de registers van het pedaal. Doordat
het pijpwerk opgesteld staat achter de muren, komt de klank in de kerk te weinig
door.
Meer kan helaas hiervan niet gemaakt worden. Na 10 jaar is de orgelkwestie tot
tevredenheid opgelost. Het orgel functioneert hierna jarenlang zonder problemen.
(01)
Dispositie vanaf 1953 (03)
Manuaal I: |
|
Manuaal II: |
|
Pedaal: |
|
Werktuiglijke registers:
Koppel Manuaal I-Manuaal II
Koppel Manuaal I-Manuaal II 16 voet
Koppel Manuaal II-Manuaal I
Koppel Pedaal-Manuaal I
Koppel Pedaal-Manuaal II
Koppel Pedaal-Manuaal II 4 voet
Tremulant Manuaal II
Vrije combinatie
Vijf vaste combinaties
Pedaalpiano
Registercresendo
1974: Het orgel heeft een grote onderhoudsbeurt nodig. Het
orgel moet grondig schoongemaakt worden. Verder moet de tractuur nagezien worden
en moet ook het pijpwerk weer helemaal in orde worden gemaakt, in het bijzonder
de tongwerken. Enkele registers zullen met meer karakter geïntoneerd moeten
worden en enkele registers moeten vervangen worden. Al binnen een jaar is het
hele werk uitgevoerd en wel door de Fa. B. Pels-d'Hondt te Herselt (B). De prijs
bedraagt Bfrs. 339.800. Weer functioneert het orgel jarenlang zonder problemen.
(01)
Dispositie na deze werkzaamheden: (03)
Manuaal I: |
|
Manuaal II: |
|
Pedaal: |
|
Werktuiglijke registers:
Koppel Manuaal I-Manuaal II
Koppel Manuaal I-Manuaal II 16 voet
Koppel Manuaal II-Manuaal I
Koppel Pedaal-Manuaal I
Koppel Pedaal-Manuaal II
Koppel Pedaal-Manuaal II 4 voet
Tremulant Manuaal II
Vrije combinatie
Vijf vaste combinaties
Pedaalpiano
Registercresendo
de Stem 18 mei 1985 pagina 17
de Stem 16 juli 1986 pagina 11
1995: De volgende restauratie komt in beeld, omdat ook nu weer
steeds meer technische mankementen merkbaar worden. Onderzoek wordt gedaan,
orgelbouwers geven offertes en een externe orgeladviescommissie brengt rapport
uit. Met de gemeente wordt de zaak besproken op enkele gemeentevergaderingen. De
eerste optie is om het orgel technisch te herstellen. Door vrijwel alle
betrokkenen wordt deze optie ontraden.
De tweede optie is om het orgel technisch te herstellen, maar om het orgel ook
voor de toekomst te behouden zou ook het klankbeeld aangepakt moeten worden. De
derde optie is de vervanging van het bestaand orgel door een geschikt
tweedehands orgel. De laatste optie is een compleet nieuw orgel te laten bouwen.
Op grond van de uitslag van een schriftelijke enquête die hierna in de gemeente
wordt gehouden, besluit de kerkenraad eind 2000 om af te zien van nieuwbouw,
omdat dit financieel niet haalbaar is. Intussen is ook nog gekeken naar de
mogelijkheid van een elektronisch orgel. De kerkenraad besluit, op grond van de
uitslag van de enquête, toch te opteren voor een pijporgel.
De Commissie van Beheer krijgt hierna de opdracht om onderzoek te doen naar
restauratie van het bestaande orgel, maar tevens uit te zien naar een eventuele
mogelijkheid tot aanschaf van een geschikt tweedehands orgel. Ondanks de vele
kerksluitingen en het feit dat daardoor veel tweedehands orgels worden
aangeboden, blijkt echter steeds duidelijker dat een geschikt instrument voor
ons niet te vinden zal zijn. Vastgesteld wordt dat de weinige geschikte
tweedehands orgels de prijs van een nieuw instrument te boven zullen gaan.
Restauratie is dus nog de enige optie. (01)
2001/2002: Op 20 december 2001 besluit de kerkenraad op
voorstel van de Commissie van Beheer om de Fa. H.B. Scheuerman de opdracht te
verlenen het orgel grondig te restaureren.
Het orgel zal weer helemaal in de oude stijl worden teruggebracht. De speeltafel
zal vernieuwd worden. Verder zal de mechaniek grondig nagezien en gerepareerd
worden.
De kast wordt weer helemaal dicht gemaakt en de oorspronkelijke zwelkast wordt
weer aangebracht. Het tweede klavier wordt weer helemaal in oude stijl
teruggebracht door het plaatsen van nieuw pijpwerk. Doordat vrijwilligers uit de
gemeente zullen meewerken, kan de prijs laag gehouden worden. De prijs zal
ongeveer f 225.000,- gaan bedragen. Het werk is uitgevoerd in het eerste
halfjaar van 2002. (01)
Dispositie na 2002: (03)
Manuaal I: |
|
Manuaal II: |
|
Pedaal: |
|
Werktuiglijke registers:
Koppel Manuaal I-Manuaal II
Koppel Manuaal I-Manuaal II 16 voet
Koppel Manuaal II-Manuaal I
Koppel Manuaal II-Manuaal II 4 voet
Koppel Manuaal I-Manuaal I 4 voet
Koppel Pedaal-Manuaal I
Koppel Pedaal-Manuaal II
Koppel Pedaal-Manuaal II 4 voet
Tremulant Manuaal I
Tremulant Manuaal II
Vrije combinatie
Vijf vaste combinaties
Registercresendo
Foto (07)
Foto (07)
Foto (07)
Bronvermelding: