Hoogeveen Remonstrantse Gemeente

Kerk
De Remonstrantse Gemeente te Hoogeveen is voortgekomen uit een afdeling van de Nederlandse Protestantenbond uit 1876. Tien jaar later in 1886 werd een Remonstrantse Gemeente geïnstitueerd, die in 1894 beschikte over een eigen kerkgebouw aan de Grote Kerkstraat (01).

Orgel
1894: Van 1894 tot 1897 behielp de gemeente zich met een Amerikaans harmonium (02).

1897: In 1897 kwam men in het bezit van een pijporgel. Dit instrument was niet het eerste de beste. Het werd verkregen als occasion van de firma J. Proper te Kampen. Namelijk het afgedankte orgel uit de Hervormde kerk te Coevorden. De prijs bedroeg ongeveer f. 800, -. Men haalde hiermee een juweeltje van 17e eeuwse orgelbouwkunst binnen. Niemand minder dan de Groningse orgelmaker Theodorus Faber had dit orgel in 1658 vervaardigd (03). De dispositie van dit orgel was als volgt:

3 blaasbalgen;
voorzien van luiken.
Afmetingen: 5 meter breed, 4 meter hoog en 2 meter diep. De diepte van de kast moet haast een gevolg zijn van wijzigingen bij de plaatsing. Ook de breedte lijkt schromelijk overdreven, gezien de afbeelding van het orgel zoals die nog bewaard is.
Ondanks de leeftijd van het orgel bleef het jaren in deze kerk in functie. Het onderhoud was steeds bij de firma Proper.

1926: In dit jaar kwamen er klachten over de kwaliteit van dit instrument. Vermoedelijk omdat er na het verdwijnen van de firma Proper geen regelmatig onderhoud meer werd gepleegd. Men besloot tot de aanschaf van een nieuw orgel. Men liet bestek opmaken door de firma A. Standaart te Schiedam. Op 21 maart 1926 werd het nieuwe orgel in gebruik genomen. Voor het bestek zie de bijlage. Het oude Faber-orgel werd verkocht aan de heer J. Kroon te Winterswijk voor f. 500, -. Het orgel werd geplaatst in de kerk van de Rekkense Inrichtingen te Rekken, waar het in 1934 werd vervangen door een orgel van de firma Valckx en van Kouteren te Rotterdam. Hierna zijn we het spoor bijster  (04).

Het Standaart-orgel had de volgende dispositie:

Tremulant met verstelbaar slagtempo; drukknoppen P - MF - T - A; speeltafel terzijde.
Koppeling Manuaal - Pedaal; Super Octaafkoppel; 420 sprekende pijpen.
Systeem: Rein - Pneumatisch Kegellade


De standaard 12-12-1925

1960: Restauratie door de firma E. Leeflang te Apeldoorn, die daarna het onderhoud had.

1973: In 1973 adviseerde Nico Verrips, organist van de Hervormde kerk te Meppel om het instrument af te danken omdat herstel "paarlen voor de zwijnen" zou zijn.

2010: Het orgel is op dit moment niet meer in gebruik. Er wordt een elektronisch orgel gebruikt.

Bronvermelding

1. Uit brief gedateerd 16-1-1975 van Ds. J. R. Nienhuis, predikant van deze gemeente, waarvoor nog onze hartelijke dank.
2. Idem. Volgens de notulen van deze gemeente 13-2-1905 werd dit harmonium voor f. 85, - verkocht aan J. Proper.
3. Zie ook onder Coevorden Ned. Herv. kerk.
4. Vergadering 25-11-1925: tekening orgelfront enz. overlegd. Het orgel kostte f. 3270, -. In Rekken werd in 1934 een nieuw orgel geplaatst door de firma Valckx en Van Kouteren uit Rotterdam. Hierbij werd het oude orgel ingenomen. Wat er van is geworden is niet bekend.
5. www: http://reliwiki.nl/index.php?title=Hoogeveen,_Grote_Kerkstraat_39_-_Remonstrantse_Kerk
6. www: Orgeldatabase Piet Bron

Bijlage:

Algemeene bepalingen, voorschriften, omschrijving en prijsberekening voor het leveren van een Rein-Pneumatisch Kerkorgel.
De Remonstrantsch Gereformeerde Gemeente Hoogeveen.

par. 1.
Systeem. Het orgel zal worden vervaardigd in eigen werkplaatsen, volgens het Rein-pneumatische Kegelsysteem, met toepassing onzer speciale tegewicht-methode, waardoor alle veertjes, scharniertjes en verdere teedere deeltjes overbodig zijn geworden.

par. 2.
De Windladen. Deze worden uit eerste soort kurkdroog Slavonisch eikenhout vervaar-digd, met ruime register-cancellen van rechtdradig Archangel grenen. De samenstelling geschiedt naar een, aan langjarige ervaring getoetste, speciale krimp- en zwelvrije methode, alle houtverbingen als zwaluwstaarten in elkander gevoegd. De kegels worden uit uitgezocht Ahornhout, in langsrichting van het hout, gedraaid en met zwaar en week Fransch ventielleer bekleed. De kegelstangen worden uit massief Fosforbrons of vertind hardkoper genomen en zullen een minimum dikte hebben van 2 mm. Deze draden worden van schroefdraad voorzien, terwijl dubbele stelmoeren het mogelijk maken de hefhoogte der kegels te regelen zonder den afstand tot de opstootende membraam te beïnvloeden. De membraamdeksels worden eveneens in massief eiken uitgevoerd en zoodanig aangebracht, dat door het losnemen van enkele houtschroeven, de moeren der kegels te bereiken zijn. De deksels worden door een blanke vernislaag tegen invloeden van vocht en ademtochten beveiligd.

par. 3.
De Speeltafel.
Dit voorname onderdeel, de pneumatische centrale van het orgel, wordt naar eigen tegenwicht systeem door speciale werklieden, van massief Slavonisch eiken geboued en zoodanig ingericht, dat het geheel als een schrijfbureau, stofdicht, over klavieren en registers heen, te sluiten is. De registers worden uit massief elfeniet gesneden en, als drukkers, vlak boven de klaviertoetsen aangebracht. De werking is bijzonder licht en aangenaam. Sierlijke porcelijnen naamplaatjes, in verschillende tinten voor de respectievelijke klavieren en het pedaal, vergemakkelijken het overzicht.

par. 4.
De Klavieren.
De constructie hiervan geschiedt uit geheel rechtdradig pijnhout; de witte toetsen worden met eerste soort elfeniet bekleed; de zwarte toetsen zullen uit massief ebbenhout bestaan. De omvang is zoals bij de hier bijgevoegde dispositie is aangegeven. De indeeling wordt genomen volgens de internationale Congresmaat. Leid-stiften worden van vertind koper vervaardigd. Polsters met vilt uitgevoerd, waardoor bijzonder lichte, geruischlooze aanslag verkregen wordt. Het montuur der klavieren wordt in zwart gepolijst mahonie- of notenhout aangebracht.

par. 5.
Drukknoppen.
In de voorlijst van het onderklavier wordt een compleet stel combinatieknoppen gemonteerd, waarmede het mogelijk is, zelfs onder het spelen, plotselinge veranderingen in de geluidsterkte aan te brengen. Door een vernuftig apparaat lossen deze knoppen elkender af, zoodat, met één lichten vingerdruk, iedere gewenschte register-combinatie kan worden ingeschakeld. Gelijkertijd worden automatisch de handregisters buiten werking gesteld, zoodat deze weder voor een andere klankkleur kunnen worden gereed gezet.

par. 6.
Het Pedaal.
De omvang hiervan is bij de dispositie aangegeven. Ook hier wordt de Congresmaat toegepast. Voor de constructie wordt taai eikenhout genomen, en worden de ramen met zwaluwstaarten in elkander gevoegd. Soepele en regelbare veering wordt verkregen door toepassing van stalen platen, waardoor het z. g. "lamworden" der toestsen uitgesloten is. Door oordeelkundige aanbrenging van zwaar vilt is de bespeling zonder eenig bijgeluid en zeer aangenaam. De "zwarte" toetsen worden in straalvorm aangebracht.

par. 7.
Het Pijpwerk.
Het metalen pijpwerk wordt, in verband met acoustiek en inhoud van de kerk berekende mensuren genomen. In eigen werkplaatsen wordt het metaal gemengd en gegoten, zoodat het tingehalte van iedere pijp, de zwaarte en soldeervastheid, ten volle gegarandeerd worden. Het juiste aantal sprekende pijpen wordt bij de opgegeven dispositie aan-gegeven. Naar gelang van het vereischte karakter worden verschillende pijpgroepen vervaardigd uit een melange, varieerend van 75% tot 45% Banka tin. Als bijmengsel wordt Spaans lood genomen, terwijl de grootste pijpen uit zwaar alluminium zullen worden samengesteld. Frontpijpen worden met geheel opgeworpen labium, sprekend als Prestant en als zilver glanzend afgewerkt. Strijkende stemmen worden van onze speciale rolfrains voorzien; alle groote pijpen der labiaalstemmen tot 1 voet bekomen stemkrullen. Gedekte pijpen worden voorzien van hermetisch sluitende, schuifbare deksels; terzijde van het labium worden breede baarden gemonteerd. De tongwerken bekomen massief koperen tongen en lepels; in de corpsen worden insnijdingen aangebracht, waarmede de toonkracht te regelen, en het karakter in juiste verhouding tot het ensemble is te brengen. De houten pijpen worden naar het vereischte klanktimbre, in Cypressen, Ahorn of Archangel grenen uitgevoerd en van Slavonisch eiken spraakstukken en stoppen voorzien. Inwendig worden deze pijpen met poriën vullende emulsie behandeld; uitwendig, door een laag blanke vernis, tegen inwerking van vocht en andere invloeden beschermd. De stemstoppen worden met eerste soort Fransch schapeleder bekleed.

par. 8.
Intonatie.
Aan dezen belanrijken arbeid wordt de uiterste zorg besteed. De kunstwaarde van een goed instrument hangt voor een voornaam gedeelte van dit werk af. Deze werkzaamheden worden, in een daarvoor speciaal ingericht atelier, uitsluitend door artistieke werk-krachten verricht. De meest moderne hulpwerktuigen en instrumenten zijn hiertoe ter beschikking en de resultaten worden aan de meest strenge eischen onderworpen, terwijl alles in kerk nog zal worden nageïntoneerd.

par. 9
Windvoorziening.
De benoodigde wind wordt door een drieledig windtoestel, van ruim berekende capaciteit, bestaande uit een groote reservoir- of magazijnbalg en twee aanvoer- of voedingsbalgen, aangevoerd. Het nieuwste principe tot het verkrijgen van den meest egale druk, wordt hierbij toegepast. De inlaat- en sperventielen werken bijzonder licht bij volkomen luchtdichte afsluiting. Een veiligheidstoestel is aangebracht waardoor forceeren, door onoordeelkundig trappen, niet kan voorkomen, terwijl door een wijzer de stand van den blaasbalg gecontroleerd kan worden. Het geheel wordt in Archangel grenenhout geconstrueerd, voor de dubbele beledering wordt eerste soort Fransch schapeleder verwerkt. Inwendig wordt alles met speciale pakking luchtdicht afgesloten, uitwendig door een zware blanke vernislaag tegen vocht en ademtochten beschermd.

par. 10.
Windleidingen.
De windleidingen of toevoerkanalen worden van stevig grenenhout met ruim berekende doorlaatopeningen aangebracht. In- en uitwendig worden deze op speciale wijze behandeld om aan absolute dichtheid bescherming tegen uitwendige invloeden te paren.
De montage geschiedt zoodanig, dat nimmer scherpe hoeken voorkomen en de wind, dus volkomen stootvrij, de windladen en het pijpwerk bereiken kan. Verbindingen worden met Fransch schapeleder z. g. nat belederd. De windleidingen, naar sprekende frontpijpen worden van stevig lood genomen en de hoekverbindingen gesoldeerd.

par. 11.
Buisleidingen.
De voor de pneumatische inrichting benoodigde buisleidingen worden van naadloos vertind hardlood genomen. Iedere leiding zal uit één enkel stuk bestaan, zoodat geen hulpstukken of moffels verwerkt worden. De montage zal uiterst zorgvuldig geschieden en op verschillende plaatsen zullen steunpunten worden aangebracht, waardoor z. g. uit-
zakken na langdurig gebruik is uitgesloten.

par. 12.
Orgelkast.
De uitvoering der orgelkast geschiedt naar het ontwerp, dat bij de hier bijgaande samenstelling is aangegeven. Zoo niet anders overeengekomen wordt, geschiedt de constructie uit zacht hout. Voor versiering wordt uitsluitend beeldhouwwerk in hout aangewend; gips etc. wordt in geen geval toegepast. De afwerking is degelijk doch eenvoudig; de paneelen van elzen triplex, worden trillingvrij, in groeven bevestigd.

par. 13.
Verpakking en Vervoer.
Na aan de fabriek te zijn opgebouwd en gecontroleerd wordt het instrument zeer zorgvuldig verpakt en naar de bestemde plaats verzonden. Deze uitgaven, zoomede reiskosten van personeel enz. zijn in de prijs begrepen. Alleen de kosten van vracht van naastbijgelegen station naar de kerk, en inwoning voor onze monteurs gedurende de montage, komen voor rekening der kerk.

par. 14.
Oplevering en Keuring.
Dadelijk na de afwerking van het instrument in de kerk, werkzaamheden welke immer onder mijn persoonlijk toezicht plaats grijpen, staat het orgel ter keuring, van de door Uw geacht College aan te wijzen deskundigen gereed en moet het aan de allerhoogste eischen, aan een eerste klasse kerkorgel te stellen, onvoorwaardelijk voldoen. Wanneer er eenige aanmerking zou zijn, behoeft geen aanvaarding te volgen en is schadevergoeding hoegenaamd verschuldigd.

par. 15.
Garantie.
Daar de vervaardiging van het instrument plaats vindt volgens wetenschappelijke regelen en de uiterst solide technische samenstelling, beproefd is aan langjarige ondervinding, terwijl uitsluitend een keur van de allerbeste materialen aan het werk wordt ten koste gelegd, verleenen wij op onze instrumenten een garantie van twintig jaar. Ieder gebrek dat zich eventueel openbaart, niet veroorzaakt door bovenmatige vochtigheid of hitte, wordt zonder eenige kostenberekening direct en afdoende hersteld. Jaarlijksche revisie en stemming is niet onder garantie begrepen.

par. 16.
Aflevering en Betaling.
Na afloop der keuring wordt het orgel afgeleverd en zal de betaling plaats hebben. Desgewenscht kan een gedeelte der aannemingsom tot latere betaling, als garantie waarborg tegen een matige rente blijven staan.
Bovendien kunnen nog de volgende voorzieningen worden aangebracht:
A. Zwelwerk(n. v. t. ).
B. Automatisch Pedaal(n. v. t. ).
C. Centraal Crescendo(n. v. t. ).
D. Vrije Combinatie(n. v. t. ).
E. Windmachine. (hier toegepast).
Wanneer electriciteit voorhanden is verdient het alle aanbeveling het instrument te voorzien van een electrische windmachine. Deze inrichting bestaat uit een speciaal voor dit doel gewikkelde, electromotor met absoluut geruischloozengang, waaraan, zon-der transmissie, een windturbine is gekoppeld. Vanuit de speeltafel is deze machine in werking te stellen en regelt zich verder geheel automatisch. Deze machines worden in alle soorten en kwaliteiten in den handel gebracht, door onze fabriek worden echter uitsluitend eerste klasse machines geleverd, uit de bekende fabriek van G. Meidinger te Bazel. De machines worden geheel compleet geleverd en met soepele verbinding aan het orgel aangesloten; alleen draadaansluiting aan het electrisch net komt voor reke-ning der kerk.

Samenstelling van het orgel:
Klavier van C-f3, 54 toetsen. Pedaal C-d1, 27 toetsen. Drukknopinrichting voor: "Pia-no", "Mezzo Forte", "Tutti", en Aflosser. Tremulant met verstelbaar slagtempo. Electrische windvoorziening met automatische regeling. Bespelen van terzijde, massief eiken speeltafel als schrijfbureau over klavier en registers stofdicht af te sluiten. Practisch aangebrachte muzieklezenaar en eiken organistbank.

Dispositie.

Aantal sprekende pijpen 420 stuks.
Prijs f. 2950, --. (Tweeduizend en vijftig gulden). Toegerust met eerste klasse geruischlooze windmachine verhoogt den prijs met f. 300, -. (Driehonderd gulden).
Het instrument hoeft niet te worden aanvaard wanneer het niet aan de allerhoogste eischen voldoet en kan één of twee maanden worden beproefd.

Twintig jaar absolute garantie wordt op zegel verleend.
Aldus opgesteld te Schiedam 7 maart 1925. De kerkorgelfabrikant:
w. g A. Standaart.