1918 Axel Gereformeerde kerk (tegenwoordig Gereformeerd Vrijgemaakt)

1918:  Door samenvoeging van Kerk A en B, was het kerkgebouw vergroot. Het kerkgebouw bood thans plaats aan 1300 kerkgangers.
Voor het nieuwe orgel kon door orgelbouwers worden ingeschreven. Van alle inschrijvers was de Fa. A. Standaart te Schiedam de goedkoopste en besloten werd hem de opdracht te gunnen.
Het plan was gemaakt door de heer P. Mobach te Breukelen en het front werd ontworpen door de architect van de kerk, de heer Tj. Kuipers te Amsterdam.
Op 26 december 1918 werd het orgel officieel in gebruik genomen met een orgelbespeling door de heer P. Mobach. (01)
Dispositie bij de oplevering (03)

Werktuiglijke registers:
Koppel Manuaal I-Manuaal II
Koppel Manuaal I-Manuaal II 16 voet
Koppel Manuaal II-Manuaal I
Koppel Pedaal-Manuaal I
Koppel Pedaal-Manuaal II
Koppel Pedaal-Manuaal II 4 voet
Vrije combinatie
Vijf vaste combinaties
Pedaalpiano
Registercresendo


Foto uit het bezit van Piet van Hoogdalem. Door hem gedateerd op 1918 Bron onbekend


Bericht uit "Het Orgel" van december 1918


De Zeeuw. Christelijk-historisch nieuwsblad voor Zeeland 27 december 1918 pagina 2


Bericht uit "Het Orgel" januari 1919


Zeeuwsche kerkbode, weekblad gewijd aan de belangen der gereformeerde kerken Zeeuwsch kerkblad 3 januari 1919 pagina 3


Zeeuwsche kerkbode, weekblad gewijd aan de belangen der gereformeerde kerken Zeeuwsch kerkblad 3 januari 1919 pagina 3

1935: Het orgel wordt schoon gemaakt en opnieuw geïntoneerd. De prijs voor het schoonmaken bedraagt f 195 en voor het intoneren wordt f 75 berekend.
Het werk wordt uitgevoerd volgens afspraak, echter wel met enige vertraging, omdat blijkt dat er nieuwe membranen moeten worden geplaatst, welke niet direct leverbaar zijn.
Op 30 december 1935 wordt de overeen komst getekend om het orgel 2 x per jaar een onderhoudsbeurt te geven. De kosten bedragen f 45 per jaar, alles inbegrepen. (01)

1941: Het orgel moet weer hersteld worden. De windlade is defect en ook wordt een register gewijzigd. Inmiddels is de oorlog uitgebroken. Als gevolg daarvan moet voor het reizen naar Zeeland toestemming worden verkregen en dit wordt aanvankelijk belemmerd. Eind 1941 is het werk toch uitgevoerd, de kosten bedragen f 250. (01)

1942: De organist P.C. Brakman wendt  zich tot de Commissie van Administratie. Het orgel voldoet niet goed. Het is vooral te klein om de zangbegeleiding voldoende te kunnen steunen. Hoewel ons kerkgebouw het grootste protestantse kerkgebouw uit de omgeving is, is het orgel toch niet het grootste. De orgels van de Gereformeerde kerken te Zaamslag en Terneuzen en van de Hervormde kerk te Terneuzen zijn allemaal groter dan het onze. Voorgesteld wordt om een orgelcommissie te benoemen. Het verzoek wordt gehonoreerd en eind 1942 brengt de commissie rapport uit van haar werkzaamheden. In de eerste plaats wordt genoemd dat veel van het pijpwerk achter de stenen muur is geplaatst, hetgeen de klanksterkte nadelig beïnvloedt.
In het tweede punt wordt naar voren gebracht dat de registers van het tweede klavier ongeschikt zijn en dat het pedaal te zwak is. In het derde onderdeel van het rapport wordt gesproken over de mechaniek (tractuur) die tekenen van slijtage begint te vertonen. Tenslotte wordt aanbevolen om te zorgen voor de benodigde financiële middelen. (01)

1943:Als adviseur wordt Mr. A. Bouman benoemd, orgeldeskundige te Amsterdam. In dat jaar brengt hij rapport uit van zijn onderzoek. Hij komt tot dezelfde conclusies als de orgelcommissie.
De kosten schat hij globaal op f 5000 a f 6000. Als aanbeveling, hetgeen hij geenszins overdreven acht, vermeldt hij dat het orgel eigenlijk uitgebreid zou moeten worden met een derde klavier. Eind 1943 besluit de kerkenraad na brede discussie echter om niet over te gaan tot een groot restauratieplan. Hoewel overtuigd van de noodzakelijkheid neemt de kerkenraad dit besluit met het oog op de tijdsomstandigheden en de
onmogelijkheid om binnen afzienbare tijd het benodigde geld bij elkaar te krijgen. Met de adviseur gaat de correspondentie echter onverminderd door. Als orgelbouwer die het werk zou mogen uitvoeren, is de Fa. Bern. Pels te Alkmaar aangeschreven om offerte uit te brengen.  (01)

1947: In 1947 doet Pels een prijsopgave van f 19.800. Inmiddels heeft de Vrijmaking ook in Axel plaatsgevonden. Door de juridische strijd om het bezit van de kerkelijke goederen worden de orgelplannen in de kast gelegd. (01)

1951:De rechter doet uitspraak en als gevolg daarvan worden de bezittingen toegewezen aan de vrijgemaakten. De orgelplannen worden weer uit de kast gehaald en een nieuwe offerte wordt uitgebracht. De prijs zal nu f 22.200 bedragen. Voor nieuwe membranen komt daar nog f 750 bij. Het plan voor het aanbrengen van een derde klavier wordt om financiële redenen niet haalbaar geacht.  (01)

1952: Nieuwe offerte van de Fa. B. Pels, nu voor een plan, waarbij de speeltafel, de tractuur en het tweede klavier grotendeels vernieuwd zullen worden. Het nieuwe plan begint nu duidelijke vormen te krijgen. De prijs van de offerte bedraagt f 18.540. Nadat het plan nog wat is bijgesteld, wordt op 15 oktober 1952 de overeenkomst getekend met de firma Pels. De prijs zal f 17.740 bedragen. Het werk omvat: grondige schoonmaak van het hele orgel, vervanging van de pneumatische tractuur door een elektrische (waarvoor een nieuwe elektrische speeltafel beneden in de kerk wordt geplaatst), verwijdering van de zwelkast, uitbreiding van het tweede klavier en bijna gehele vernieuwing van het pijpwerk van het tweede klavier.  (01)

1953: In de zomer wordt alles uitgevoerd. Op 8 oktober 1953 kan de adviseur, Mr. A. Bouman, de zaak afronden met een positief eindrapport.
De enige minpunten die worden genoemd, zijn de registers van het pedaal. Doordat het pijpwerk opgesteld staat achter de muren, komt de klank in de kerk te weinig door.
Meer kan helaas hiervan niet gemaakt worden. Na 10 jaar is de orgelkwestie tot tevredenheid opgelost. Het orgel functioneert hierna jarenlang zonder problemen. (01)
Dispositie vanaf 1953 (03)

Werktuiglijke registers:
Koppel Manuaal I-Manuaal II
Koppel Manuaal I-Manuaal II 16 voet
Koppel Manuaal II-Manuaal I
Koppel Pedaal-Manuaal I
Koppel Pedaal-Manuaal II
Koppel Pedaal-Manuaal II 4 voet
Tremulant Manuaal II
Vrije combinatie
Vijf vaste combinaties
Pedaalpiano
Registercresendo

1974: Het orgel heeft een grote onderhoudsbeurt nodig. Het orgel moet grondig schoongemaakt worden. Verder moet de tractuur nagezien worden en moet ook het pijpwerk weer helemaal in orde worden gemaakt, in het bijzonder de tongwerken. Enkele registers zullen met meer karakter geïntoneerd moeten worden en enkele registers moeten vervangen worden. Al binnen een jaar is het hele werk uitgevoerd en wel door de Fa. B. Pels-d'Hondt te Herselt (B). De prijs bedraagt Bfrs. 339.800. Weer functioneert het orgel jarenlang zonder problemen. (01)
Dispositie na deze werkzaamheden: (03)

Werktuiglijke registers:
Koppel Manuaal I-Manuaal II
Koppel Manuaal I-Manuaal II 16 voet
Koppel Manuaal II-Manuaal I
Koppel Pedaal-Manuaal I
Koppel Pedaal-Manuaal II
Koppel Pedaal-Manuaal II 4 voet
Tremulant Manuaal II
Vrije combinatie
Vijf vaste combinaties
Pedaalpiano
Registercresendo


de Stem 18 mei 1985 pagina 17


de Stem 16 juli 1986 pagina 11

1995: De volgende restauratie komt in beeld, omdat ook nu weer steeds meer technische mankementen merkbaar worden. Onderzoek wordt gedaan, orgelbouwers geven offertes en een externe orgeladviescommissie brengt rapport uit. Met de gemeente wordt de zaak besproken op enkele gemeentevergaderingen. De eerste optie is om het orgel technisch te herstellen. Door vrijwel alle betrokkenen wordt deze optie ontraden.
De tweede optie is om het orgel technisch te herstellen, maar om het orgel ook voor de toekomst te behouden zou ook het klankbeeld aangepakt moeten worden. De derde optie is de vervanging van het bestaand orgel door een geschikt tweedehands orgel. De laatste optie is een compleet nieuw orgel te laten bouwen. Op grond van de uitslag van een schriftelijke enquête die hierna in de gemeente wordt gehouden, besluit de kerkenraad eind 2000 om af te zien van nieuwbouw, omdat dit financieel niet haalbaar is. Intussen is ook nog gekeken naar de mogelijkheid van een elektronisch orgel. De kerkenraad besluit, op grond van de uitslag van de enquête, toch te opteren voor een pijporgel.
De Commissie van Beheer krijgt hierna de opdracht om onderzoek te doen naar restauratie van het bestaande orgel, maar tevens uit te zien naar een eventuele mogelijkheid tot aanschaf van een geschikt tweedehands orgel. Ondanks de vele kerksluitingen en het feit dat daardoor veel tweedehands orgels worden aangeboden, blijkt echter steeds duidelijker dat een geschikt instrument voor ons niet te vinden zal zijn. Vastgesteld wordt dat de weinige geschikte tweedehands orgels de prijs van een nieuw instrument te boven zullen gaan. Restauratie is dus nog de enige optie. (01)

2001/2002: Op 20 december 2001 besluit de kerkenraad op voorstel van de Commissie van Beheer om de Fa. H.B. Scheuerman de opdracht te verlenen het orgel grondig te restaureren.
Het orgel zal weer helemaal in de oude stijl worden teruggebracht. De speeltafel zal vernieuwd worden. Verder zal de mechaniek grondig nagezien en gerepareerd worden.
De kast wordt weer helemaal dicht gemaakt en de oorspronkelijke zwelkast wordt weer aangebracht. Het tweede klavier wordt weer helemaal in oude stijl teruggebracht door het plaatsen van nieuw pijpwerk. Doordat vrijwilligers uit de gemeente zullen meewerken, kan de prijs laag gehouden worden. De prijs zal ongeveer f 225.000,- gaan bedragen. Het werk is uitgevoerd in het eerste halfjaar van 2002. (01)
Dispositie na 2002: (03)

Werktuiglijke registers:
Koppel Manuaal I-Manuaal II
Koppel Manuaal I-Manuaal II 16 voet
Koppel Manuaal II-Manuaal I
Koppel Manuaal II-Manuaal II 4 voet
Koppel Manuaal I-Manuaal I 4 voet
Koppel Pedaal-Manuaal I
Koppel Pedaal-Manuaal II
Koppel Pedaal-Manuaal II 4 voet
Tremulant Manuaal I
Tremulant Manuaal II
Vrije combinatie
Vijf vaste combinaties
Registercresendo


Foto (07)


Foto (07)


Foto (07)

Bronvermelding:

1. Artikel door Axel J.A. Oppeneer (organist) op 1 januari 2002 in bezit van Piet van Hoogdalem
2. Tijdschrift: de Orgelvriend 1981/06 Orgelbouwnieuws Tekst: Ad de Blaeij Foto: Wim Bakker
3. www: http://www.orgelsinzeeland.nl/navigatie_plaats_axel_gkv.htm
4. www: http://www.scheuerman-orgelbouw.nl/projecten/axel.html
5. www: http://axel.gkv.nl/geschiedenis_orgel.html
6. www: Orgeldatabase Piet Bron
7. www: http://reliwiki.nl/index.php?title=Axel,_Kerkdreef_21._Gereformeerde_Kerk_-_Vrijgemaakt