Onlangs werd mij gevraagd om een harmonium met een ingebouwde windmotor te repareren.
Er was geen fabrikant of leverancier vermeld op het registerbord. Aan de hand van foto’s van andere instrumenten ben ik tot de conclusie gekomen dat het zuigwindharmonium gebouwd is door N.A. van Dam te Utrecht. Het was vooral zichtbaar aan het aparte model van het registerbord en de registerknoppen waarop geen registerplaatjes zijn gemonteerd.
Klik op de afbeelding voor een vergroting
In plaats daarvan zijn de registerplaatjes boven de betreffende knoppen geplaatst en is er in het registerbord t.b.v. elk registerplaatje een gat gefreesd.
Het Van Dam zuigwindharmonium omvat 7 4/5 spel (behoorlijk groot voor een éénklaviers instrument) en is gebouwd (volgens de krant American Exporter in de balg) omstreeks maart 1919.
Helaas is het instrument ooit in een “moderne” kast geplaatst en voorzien van een windmotor.
Waarschijnlijk heeft het ooit een fraaie kast gehad, zoals Van Dam dit vaker deed.
Technisch en historisch was het voor mij een interessant project. In 1999 heb ik de techniek van Van Dam gezien bij de restauratie / reconstructie van een 2-klaviers pedaalharmonium. Herkenning van bouwstijl was er op sommige punten, hoewel de bouwer z’n varianten liet zien.
Heel apart is het “dode punt” van de registermechaniek. Normaal bevindt zich het dode punt hiervan vlakbij de registertrekkers. Bij dit harmonium wordt het dode punt aan de beide zijkanten van het mechaniek bij de aansluiting met de abstractlatten gecreëerd. De abstractlatten duwen de registerkleppen open in plaats van het gebruikelijke open trekken.
Het register Pijp Diapason 8’ bevindt zich aan de voorzijde in het tongenblok en heeft een “ronde” klank. De cancellen zijn hoog en de tongen zitten (ongebruikelijk) geheel erin geschoven. In de cancellen bevinden zich resonantieboringen om de klank te kunnen aanpassen. De tongen hebben een wijde mensuur, ze zijn van het brede type.
Klik op de afbeeldin voor een vergroting
Dispositie:
